Trong kỷ nguyên hội nhập và phát triển bền vững, hạ tầng giao thông hiện đại đóng vai trò sống còn đối với năng lực cạnh tranh quốc gia. Một trong những dự án chiến lược đang được quan tâm đặc biệt là tuyến đường sắt cao tốc Bắc – Nam theo công nghệ Shinkansen của Nhật Bản. Không chỉ mang ý nghĩa đột phá về giao thông hành khách, dự án còn mở ra cơ hội cải tổ toàn diện ngành logistics – lĩnh vực đang chiếm khoảng 14 – 16% GDP Việt Nam nhưng vẫn còn nhiều hạn chế.
Theo nghiên cứu khả thi do Bộ Giao thông Vận tải và phía Nhật Bản phối hợp thực hiện, tuyến đường sắt cao tốc Bắc – Nam có tổng chiều dài 1.560 km, đi qua 20 tỉnh, thành phố, với tổng mức đầu tư dự kiến hơn 58,7 tỷ USD. Tốc độ thiết kế lên đến 350 km/h, tốc độ khai thác trung bình từ 320 km/h, giúp rút ngắn thời gian di chuyển giữa Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh xuống còn khoảng 5 tiếng. Dự kiến, tuyến đường sắt sẽ được xây dựng theo hai giai đoạn: đoạn Hà Nội – Vinh và TP. Hồ Chí Minh – Nha Trang sẽ triển khai trước vào năm 2032, hoàn thành toàn tuyến vào khoảng năm 2045.
Tác động của Shinkansen đến ngành logistics là vô cùng sâu rộng. Hiện nay, hơn 70% hàng hóa tại Việt Nam vẫn phụ thuộc vào vận tải đường bộ – vốn có chi phí cao và thiếu tính ổn định. Trong khi đó, đường sắt hiện chỉ chiếm chưa đến 1% sản lượng hàng hóa vận chuyển. Hệ thống đường sắt cao tốc, nếu tích hợp hợp lý với các trung tâm logistics, ICD (cảng cạn), cảng biển và sân bay, sẽ giúp hình thành “mạng lưới logistics tốc độ cao” trải dài từ Bắc vào Nam.
Với tốc độ vận chuyển gấp 5 – 6 lần so với tàu hàng truyền thống và khả năng vận hành chính xác gần như tuyệt đối (tỷ lệ trễ tàu của Shinkansen Nhật Bản trung bình dưới 1 phút/năm), hệ thống này sẽ giúp giảm mạnh chi phí lưu kho, cải thiện năng suất chuỗi cung ứng, đặc biệt trong các lĩnh vực cần giao hàng nhanh như thương mại điện tử, dược phẩm, linh kiện điện tử.
Bên cạnh đó, khi kết hợp với các giải pháp logistics xanh (green logistics), đường sắt cao tốc sẽ giúp giảm phát thải CO2, phù hợp với cam kết đạt phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050 của Việt Nam. Theo Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD), vận tải đường sắt tạo ra lượng khí thải nhà kính chỉ bằng khoảng 1/7 so với đường bộ trên mỗi tấn hàng/km.
Tuy nhiên, để phát huy tối đa lợi ích từ Shinkansen, cần xây dựng đồng bộ hạ tầng logistics đi kèm. Cụ thể, quy hoạch các trung tâm logistics phải gắn với mạng lưới đường sắt cao tốc, áp dụng công nghệ số trong vận hành (AI, IoT), phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao và chính sách ưu đãi để khuyến khích doanh nghiệp chuyển đổi từ vận tải đường bộ sang đường sắt. Ngoài ra, việc học hỏi mô hình vận hành logistics theo chuẩn Nhật Bản – nơi thời gian giao hàng chính xác đến từng phút – sẽ là bài học quý giá cho Việt Nam.
Tóm lại, dự án Shinkansen không chỉ là một dự án giao thông mang tính biểu tượng mà còn là “đòn bẩy” chiến lược giúp ngành logistics Việt Nam vươn lên tầm cao mới. Nếu được quy hoạch và đầu tư bài bản, đây sẽ là một bước tiến dài trong mục tiêu biến Việt Nam trở thành trung tâm logistics hiện đại của khu vực Đông Nam Á trong vài thập kỷ tới.
